“Alleen met ethiek win je het vertrouwen weer terug” zegt hoogleraar Financiële Ethiek Boudewijn de Bruin. Die stelling is zo algemeen dat ik het er wel mee eens moet zijn. Maar de echte vraag is natuurlijk over welke ethiek we het dan hebben. Dus deel ik graag wat ‘voorlopige gedachten’.

Van 2007 tot en met 2014 was ik directeur verantwoord beleggen en corporate governance bij vermogensbeheerder voor verschillende pensioenfondsen MN, met circa 100 miljard assets under management. Van eind 2015 tot en met 2019 was ik directeur investment practices bij de VN organisatie voor verantwoord beleggen (PRI) in Londen. In essentie ging het toen steeds om de ethische vraag waarin we verantwoord konden beleggen?

Daarnaast moet ik bekennen dat ik me de afgelopen jaren redelijk heb verdiept in de filosofie en ethiek. Daarbij vond ik het interessant te zien dat er belangrijke verschillen zijn in de manier waarop we naar ethiek kunnen kijken. Globaal onderscheid ik drie varianten:

• Ethiek gebaseerd op algemene principes, zoals ‘men moet altijd de waarheid spreken’
• Ethiek die rekening houdt met de consequenties van een handeling, zoals in de kwestie “een jonge vrouw rent door de gangen van een hotel en vlucht een hotelkamer in. Even later volgt een gewapende man met een hoodie en vraagt in welke kamer die vrouw is gevlucht?’ Hier is de ethische keuze waarschijnlijk een ‘leugentje om bestwil’.
• Recent is er o.a. dankzij een hedendaagse filosoof genaamd Kwame Appiah meer aandacht voor een ethiek die kijkt naar de sociale omstandigheden en emoties waarin ethische keuzes worden gemaakt. Voorbeeld: dat vrouwen lang uitgezonderd waren van het kiesrecht werd pas als onethisch gezien en land voor land afgeschaft toen men zich begon te schamen voor het feit dat vrouwen in ‘jouw’ land als onmondige burgers werden behandeld.

Met andere woorden, in ethiek spelen zowel fundamentele regels, gevolgen en emoties een rol. En dat is in de wereld van accountants niet wezenlijk anders. Accountants zijn ook maar ‘gewone mensen’. Toch:

• vraagt het beroep expliciet om een heldere keuze voor de eerstgenoemde vorm van ethiek (fundamentele regels)
• is het vervolgens aan de gebruikers van de jaarrekening om in hun gedrag eventueel andere argumenten in hun (ethische) afwegingen te betrekken
• en uiteindelijk willen accountants zich natuurlijk ook niet schamen voor hun beroep.

Dat hoeft ook niet: door de waarheid te spreken stellen zij de gebruikers van de jaarrekening in staat verantwoorde keuzes te maken. Wat een prachtig beroep!